Chúng lây truyền khi con người hít thở không khí bị ô nhiễm bởi các giọt và các phần tử nhỏ trong không khí chứa virus này. Mọi người vẫn có khả năng lây nhiễm trong tối đa 20 ngày, và có thể lây lan virus ngay cả khi họ không phát triển bất kỳ triệu chứng nào. Đại dịch đã dẫn đến sự gián đoạn nghiêm trọng trên toàn cầu, xã hội và kinh tế, bao gồm cả cuộc suy thoái toàn cầu lớn nhất kể từ cuộc Đại suy thoái những năm 1930. Trong đợt bùng phát ban đầu ở Vũ Hán (Trung Quốc), virus và bệnh thường được gọi là “coronavirus” và “Wuhan coronavirus”, với căn bệnh đôi khi được gọi là “viêm phổi Vũ Hán”.

Tên chính thức Covid-19 và SARS-CoV-2 được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ban hành vào ngày 11/2/2020. Mặc dù nguồn gốc chính xác của virus vẫn chưa được biết, đợt bùng phát đầu tiên bắt đầu ở Vũ Hán, Hồ Bắc, Trung Quốc vào tháng 11/2019. Nhiều trường hợp đầu tiên của Covid-19 có liên quan đến những người đã đến thăm chợ bán buôn Thủy sản Hoa Nam ở Vũ Hán, nhưng có thể sự lây truyền từ người sang người đã xảy ra trước đó. Tính đến ngày 31/7/2021, hơn 4,21 triệu trường hợp tử vong được cho là do Covid-19. Những người có nguy cơ tử vong cao nhất do Covid-19 có xu hướng là những người có bệnh lý tiềm ẩn, chẳng hạn như những người có hệ thống miễn dịch suy yếu, các vấn đề nghiêm trọng về tim hoặc phổi, béo phì nặng hoặc người cao tuổi (bao gồm cả những người từ 65 tuổi trở lên).

Dựa trên thống kê của Đại học Johns Hopkins, tỷ lệ tử vong trên toàn cầu là 2,13 % (4.214.100 trường hợp tử vong cho 197.667.583 trường hợp) tính đến ngày 31/7/2021. Các triệu chứng phổ biến bao gồm nhức đầu, mất khứu giác và vị giác, nghẹt mũi và chảy nước mũi, ho, đau cơ, đau họng, sốt, tiêu chảy và khó thở. Những người bị nhiễm trùng giống nhau có thể có các triệu chứng khác nhau và các triệu chứng của họ có thể thay đổi theo thời gian. Hầu hết những người có triệu chứng đều gặp phải các triệu chứng trong vòng 2 đến 7 ngày sau khi tiếp xúc và hầu hết tất cả sẽ gặp ít nhất một triệu chứng trong vòng 12 ngày.

Những người bị nhiễm có nhiều khả năng truyền Covid-19 khi họ ở gần người khác. Tuy nhiên, nhiễm trùng có thể xảy ra ở khoảng cách xa hơn, đặc biệt là trong nhà. Sự lây nhiễm bắt đầu sớm nhất là ba ngày trước khi các triệu chứng xuất hiện, và mọi người dễ lây nhiễm nhất ngay trước và trong khi các triệu chứng khởi phát. Nó giảm sau tuần đầu tiên, nhưng những người bị nhiễm vẫn lây nhiễm cho đến 20 ngày. Mọi người có thể lây bệnh ngay cả khi họ không có triệu chứng.

Chân dung của virus Covid-19 đã được các nhà nghiên cứu khám phá khá rõ và chụp được hình ảnh chúng dưới kính hiển vi điện tử. Chúng thuộc nhóm Coronavirus. Nó là một loại virus RNA sợi đơn (+ ssRNA) cảm nhận dương tính, với một đoạn RNA tuyến tính duy nhất. Nhóm Coronavirus lây nhiễm sang người, các động vật có vú khác và các loài gia cầm, bao gồm cả gia súc. Ở người nhóm virus này thường gây ra bệnh cảm lạnh do nhiễm virus ở đường hô hấp trên. Đặc biệt, giữa tháng 2/2003, WHO nhận được thông tin về bệnh Viêm đường hô hấp cấp tại Quảng Đông, sau đó lan sang Hồng Kông rồi lan sang nhiều nước khác ở châu Á, châu Âu, Canada và Mỹ. Đó là bệnh SARS. Tỷ lệ tử vong do bệnh SARS có thể cao đến khoảng 34%.

SARS-CoV-2 là loại coronavirus được biết đến thứ bảy lây nhiễm sang người, sau các chủng mang tên 229E, NL63, OC43, HKU1, MERS-CoV và SARS-CoV ban đầu. Tính đến ngày 7/5/2020, 4.690 bộ gen SARS-CoV-2 được lấy mẫu trên 6 lục địa đã được công bố công khai.

Trên hình 1 ta thấy Covid-19 có hình cầu, bên ngoài có các gai glycoprotein (có vai trò quan trọng trong việc tìm kiếm phạm vi vật chủ là Covid-19), có HE là một protein xuyên màng dimer bao gồm hai đơn phân. Ngoài ra còn có Protein M, Protein E, Vỏ envelope, Acid ribo nucleic RNA và protein.

Trên hình 2 ta thấy Covid-19 giống như các virus khác, không tự nhân lên như vi khuẩn mà phải sử dụng một phần cơ quan di truyền của vật chủ (ở đây là có thể người) mà nhân lên, sau đó mới phát tán ra người. Virus rất nhỏ bé (thường chỉ bằng 1% so với kích thước vi khuẩn, do đó không thể thấy đước dưới kính hiển vi quang học thông thường, mà chỉ thấy được dưới kính hiển vi điện tử).

Chúng ta phòng Covid-19 bằng khẩu hiệu 5K (Khẩu trang, Khử khuẩn, Khoảng cách, Không tụ tập và Khai báo y tế). Tuy nhiên để chống lại Covid-19 chắc chắn phải sử dụng tới biện pháp tiêm vaccine.

Vaccine được phát hiện đầu tiên bởi bác sĩ người Anh là Edward Jenner (1749-1823). Lúc bấy giờ, ở quê hương ông, bệnh đậu mùa đang đe dọa nghiêm trọng tới sức khỏe con người và gia súc. Mười người mắc bệnh có đến chín người chết, người nào còn sống thì cũng bị lở loét, mặt rỗ. Tuy nhiên ông rất ngạc nhiên thấy các cô vắt sữa bò khi đã mắc bệnh đậu bò thì không mắc bệnh đậu mùa nữa. Ông đã lấy mủ đậu bò, làm yếu đi rồi tiêm cho người thì thật ngạc nhiên thấy có thể tránh được bệnh đậu mùa. Ông gọi biện pháp này là Vaccination (có nguồn gốc từ chữ Variolae vaccinae là bệnh đậu mùa của bò). Về sau nhà khoa học Pháp Louis Pasteur (1822-1895) đã thành công trong việc gây miễn dịch cho bệnh than và bệnh dại nhờ tiêm vaccine. Ông dùng chữ vaccine để ghi nhớ công ơn của Edward Jenner.

Hiện đã có nhiều loại vaccine chống lại Covid-19. Vào ngày 21/12/2020, Liên minh châu Âu đã phê duyệt vaccine Pfizer BioNTech. Vaccine bắt đầu được sử dụng vào ngày 27/12/2020. Vaccine Moderna được cấp phép vào ngày 6/1/2021 và vaccine AstraZeneca được cấp phép vào ngày 29/1/2021.

Hiện đang có các loại vaccine sau đây: Vaccine tiểu đơn vị protein bao gồm các đoạn kháng nguyên virus được tạo ra bằng kỹ thuật tái tổ hợp protein; Vaccine DNA chứa các gen mã hóa các thành phần kháng nguyên của virus được biểu hiện bằng các vector plasmid và được đưa vào tế bào; Vaccine vector virus là virus tái tổ hợp mã hóa các kháng nguyên. Chúng cung cấp kháng nguyên vào tế bào bắt chước sự lây nhiễm tự nhiên; Vaccine bất hoạt toàn phần bao gồm các virion bất hoạt về mặt hóa học hoặc phóng xạ; Vaccine sống giảm độc lực là vi rút sống được làm suy yếu bằng cách xóa hoặc đột biến thành phần gây bệnh của bộ gen virus; Vaccine DNA- Hiện có 4 vaccine DNA cho SARS-CoV-2 đang được thử nghiệm lâm sàng; Vaccine RNA, bao gồm các ARN thông tin mã hóa kháng nguyên của virus có thể được dịch mã bởi tế bào người để tạo ra các protein và kích thích kháng nguyên; Vaccine vector virus.

Hiện có 12 vaccine vector virus đang được thử nghiệm lâm sàng và thêm 36 vaccine vector virus đang được phát triển tiền lâm sàng; Vaccine bất hoạt. Hiện có 7 vaccine Covid-19 bất hoạt toàn phần đang được thử nghiệm lâm sàng. Ngoài ra còn có một số vaccine Covid-19 khác sử dụng các công nghệ khác với các nền tảng được đề cập.

Các thương hiệu vaccine đang được tiêm chủng rộng rãi trên thế giới gồm có: Pfizer-BioNTech: Những người 12 tuổi trở lên; 2 mũi, Được thực hiện cách nhau 3 tuần (21 ngày); Moderna: Những người 18 tuổi trở lên; 2 mũi; Được thực hiện cách nhau 4 tuần (28 ngày); Johnson & Johnson’s Janssen: Những người 18 tuổi trở lên; 1 mũi; 2 tuần sau khi tiêm; Vaccine Messenger RNA, còn được gọi là vaccine mRNA, thuộc một số loại vaccine Covid-19 đầu tiên được phép sử dụng tại Hoa Kỳ.

Vaccine vector virus trở thành một trong số những vaccine Covid-19 được cho phép sử dụng tại Hoa Kỳ; Sputnik V là vaccine có nguồn gốc từ Nga, dựa trên nền tảng vector adenovirus đã được sử dụng rộng rãi tại Nga và nhiều nước khác; Hai vaccine Sinopharm, Sinovac do Trung Quốc sản xuất, sử dụng công nghệ virus bất hoạt truyền thống đã được WHO phê duyệt.

Trong 4 đơn vị tự sản xuất vaccine ở Việt Nam thì Công ty Nanogen có vaccine Nanocovax đã qua lần thử nghiệm thứ ba và sắp được đưa vào tiêm chủng.

Đến nay đã có 93 loại vaccine đang được các nhà nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng trên người, trong đó có 30 loại đạt đến giai đoạn thử nghiệm cuối cùng. Khoảng 85% số liều vaccine Covid-19 đã được tiêm trên toàn cầu thuộc các quốc gia có thu nhập cao và trung bình cao. Ở các nước có thu nhập thấp, con số này chỉ đạt 0,3%. Ở nước ta chỉ khi nào khoảng 60-75% người có miễn dịch với Covid-19 trong cộng đồng, chúng ta mới có thể đẩy lùi và kiểm soát được Covid-19. Tính đến 17h ngày 9/8/2021, tổng số dư của Quỹ vaccine phòng, chống Covid-19 của nước ta đã đạt được 8.461 tỷ đồng. Đó là biểu hiện tình đoàn kết của đồng bào cả nước và bà con ta ở nước ngoài.

Với phương châm 5K và tiêm chủng vaccine chúng ta tin tưởng sẽ sớm vượt qua đại dịch đúng với tinh thần: Chống dịch như chống giặc!