Nguyên tố quen thành lạ

Sau hơn một tháng học chương trình mới, sách giáo khoa (SGK) mới, Dương Kiều Anh, học sinh lớp 10 tại Vĩnh Bảo (Hải Phòng) vẫn chưa thể làm quen với cách đọc mới các nguyên tố hóa học bởi em đã quen với cách đọc theo phiên âm bằng tiếng Việt từ hồi học cấp 2.

“So sánh bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học giữa chương trình cũ và chương trình mới, em thấy cách đổi mới… rắc rối hơn trước rất nhiều. Đơn cử như nguyên tố N nay được đọc thành Nitrogen thay vì Nitơ; O thì đọc thành Oxygen thay vì Oxi, H đọc thành Hydrogen thay vì Hidro, Cu đọc thành Copper thay vì Đồng, P đọc là Phosphorus thay vì Phốtpho như trước kia... Nhiều lúc đầu em muốn nổ tung vì nhầm lẫn giữa cách đọc cũ và cách đọc mới”, Kiều Anh bày tỏ.

Đây cũng là “nỗi niềm” chung của rất nhiều học sinh học lớp 7 và lớp 10 năm học 2022-2023. Theo lộ trình thực hiện Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, từ năm học 2020-2021, chương trình được thực hiện đối với lớp 1; từ năm học 2021-2022 đối với lớp 2 và lớp 6; từ năm 2022-2023 đối với lớp 3, lớp 7 và lớp 10; từ năm học 2023 - 2024 đối với lớp 4, lớp 8 và lớp 11; từ năm học 2024 - 2025 đối với lớp 5, lớp 9 và lớp 12.

Theo lộ trình này, năm nay là năm đầu tiên học sinh lớp 7 học môn Khoa học tự nhiên, học sinh lớp 10 học môn Hóa học theo chương trình SGK mới. Một trong những điểm mới đáng chú ý là tên gọi các nguyên tử, nguyên tố, hợp chất… được đọc bằng tiếng Anh theo danh pháp IUPAC thay vì đọc theo phiên âm tiếng Việt như trước đây.

Sự thay đổi này không chỉ khiến học sinh bối rối mà ngay cả nhiều giáo viên đứng lớp cũng… chưa quen, và lúc đọc theo lối cũ lúc đọc theo lối mới. Lý giải điều này, một số giáo viên bày tỏ, việc thực hiện chương trình mới và cũ song song như hiện nay khiến việc giảng dạy của giáo viên vô cùng rắc rối khi vừa phải dạy học sinh khối 7 đọc tên nguyên tố theo cách đọc mới vừa phải dạy học sinh khối 8, 9 theo cách đọc cũ (với bậc THCS). Điều này cũng xảy ra ở bậc THPT khi giáo viên vừa dạy chương trình mới lớp 10, vừa dạy chương trình cũ với lớp 11, 12. Thậm chí giáo viên tiếng Anh tại cấp THCS cũng khó mà đọc hết được tên 118 các nguyên tố hóa học bằng tiếng Anh, đó là chưa kể việc này các cô chưa được tập huấn từ trước. Chia sẻ với báo chí, một giáo viên môn Khoa học tự nhiên tại Hà Nội cho biết, giáo viên chưa được tập huấn dạy học về phát âm nguyên tố hóa học. Cứ dạy đến đâu lên mạng tra đến đó rồi về hướng dẫn cho học sinh.

Có cần thiết?

Giải thích về câu chuyện thay đổi cách đọc tên các nguyên tố hóa học ở SGK lớp 7 và lớp 10, GS.TS Đặng Thị Oanh - Trưởng tiểu ban Xây dựng và Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học 2018, cho biết chương trình mới thay đổi danh pháp Hóa học (cách gọi tên) theo 4 nguyên tắc: khoa học, thống nhất, hội nhập và thực tế.

Theo bà Oanh, thực tế ở Việt Nam, danh pháp Hóa học không thống nhất ở các ngành như Y, Dược, Giáo dục và giữa các cấp học. Cách đây nhiều năm, Hội Hóa học Việt Nam có đề tài cấp quốc gia về Thuật ngữ và danh pháp Hóa học được Tổng cục tiêu chuẩn đo lường chất lượng Việt Nam cho phép. Hội đã đề nghị với Bộ GDĐT cho sử dụng danh pháp Hóa học theo tiếng Anh trong đợt đổi mới SGK 2018 và được đồng ý.

Danh pháp Hóa học sử dụng theo khuyến nghị của Liên minh quốc tế về Hóa học thuần tuý và Hóa học ứng dụng IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry), có tham khảo Tiêu chuẩn Việt Nam. Tên 13 nguyên tố đã quen dùng trong tiếng Việt tiếp tục được sử dụng nhưng có kèm chú thích tiếng Anh, gồm: Vàng, Bạc, Đồng, Chì, Sắt, Nhôm, Kẽm, Lưu huỳnh, Thiếc, Nitơ, Natri, Kali và Thuỷ ngân. Hợp chất của các nguyên tố này cũng được gọi tên theo khuyến nghị của IUPAC.

Theo bà Oanh, những học sinh bắt đầu học môn Hóa theo chương trình mới sẽ không có trở ngại do được học từ sớm. Nhưng những em lớp 8, 9 học theo chương trình 2006, năm nay lên lớp 10 và một số giáo viên lớn tuổi, đã lâu không dùng tiếng Anh, sẽ chưa quen cách đọc. Sẽ mất 1-2 năm để học sinh và giáo viên  quen với cách đọc tên mới này.

Trong khi đó, PGS.TS Lê Kim Long - Chủ biên nội dung Hóa học trong môn Khoa học tự nhiên (bậc THCS) và Tổng chủ biên SGK Hóa học lớp 10 bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống”, các tác giả đã thực hiện hướng dẫn của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 về thể thức viết và gọi tên nguyên tố Hóa học. Số người nói tiếng Anh trên thế giới chiếm đa số và phát âm không giống nhau vì thế các thầy cô và học sinh cũng không nên quá chú trọng vào việc phát âm cho đúng, chỉ cần “đủ hiểu là được”. “Nội dung học tập, năng lực và phẩm chất học sinh cần xây dựng và phát triển khi học Hóa học để sống và làm việc mới là quan trong nhất”, ông Long nhấn mạnh.

Bên cạnh một số giáo viên cảm thấy bối rối với cách gọi tên mới thì một số thầy cô giáo khác lại sẵn sàng đón nhận sự đổi mới này. Cô Nguyễn Thu Lê - giáo viên Hóa học tại quận Thanh Xuân (Hà Nội) bày tỏ sự ủng hộ cách gọi trong SGK mới. Cô Lê cho rằng đó là cách để hội nhập với thế giới. Cách gọi mới cũng thuận lợi hơn cho học sinh, đặc biệt khi tham gia các cuộc thi quốc tế hay sau này đọc tài liệu của nước ngoài. Theo cô Lê, để giải quyết việc học sinh lẫn cách đọc cũ và mới thì trên lớp giáo viên có thể giới thiệu cách đọc mới cho học sinh dù một số khối lớp chưa học theo chương trình và SGK mới để các em làm quen dần.